Kościoły gotyckie na Żuławach Gdańskich
2 czerwca 2018
(20 opinii)
Domy podcieniowe na Żuławach Gdańskich
24 listopada 2017 (artykuł sprzed 6 lat)
Domy podcieniowe to ostatnie tak cenne zabytki charakterystyczne dla terenów depresyjnych w Delcie Wisły. Podczas jednodniowej wycieczki zobaczymy zarówno ten najmniejszy, jak i najbardziej okazały. Jak się okazuje wśród wielu popadających w ruinę są także obiekty odrestaurowane oraz jeden zupełnie nowy. Na Żuławach Gdańskich, oprócz domów podcieniowych pokazujemy także najcenniejsze obiekty o konstrukcji ryglowej: liczne kościoły, dwór żuławski oraz spichlerz.
Charakterystyka domów podcieniowych:
Domy podcieniowe, to duże budynki o drewnianej konstrukcji szkieletowej, z pięknie zdobionymi szczytami złożonymi z szachownicy słupów, rygli i zastrzałów wypełnionej układaną dekoracyjnie drobną cegłą, tzw. "holenderką". Cechą, która stanowi o ich wyjątkowości jest podcień, czyli wysunięte piętro oparte na drewnianych filarach. Podcień początkowo pełnił, jak reszta poddasza, funkcję magazynową. Przechowywano tam najczęściej worki ze zbożem transportowane przy pomocy żurawia przez właz w podłodze bezpośrednio z wozu. Z czasem pomieszczeniom tym nadawano charakter mieszkalny i użytkowano je w cieplejszych okresach, lub w razie podtopień. Domy podcieniowe ustawione podcieniami do drogi, niekiedy na całej długości wsi, tworzyły powtarzającymi się rzędami słupów wyjątkowo efektowną zabudowę. Ilość słupów w podcieniu wynosiła od dwóch do nawet dziewięciu sztuk i świadczyła o zamożności właściciela, a dokładnie o powierzchni posiadanej przezeń ziemi liczonej we włókach (1 włóka = 17,955 ha).
Podcień, jako element architektoniczny zagrody gburskiej funkcjonował na ziemiach żuławskich już od średniowiecza i był przejmowany przez późniejszych osadników. Obecnie najstarszy zachowany dom podcieniowy zwany Lwim Dworem znajduje się w Gdańsku Lipcach. Najmłodszy to nowo pobudowany, dość okazały dom we wsi Osice. Pięknie odrestaurowane domy podcieniowe, które zobaczyć możemy także od środka znajdują się w Miłocinie i Trutnowach. Zaś najmniejszy podcień ponownie mamy w Gdańsku - to XIX wieczna kuźnia, wsparta na zaledwie trzech słupach, obecnie kameralna kawiarnia.
Wnętrza domów żuławskich zdobione były piękną, kunsztownie dopracowaną stolarką drzwiową, okienną oraz w postaci schodów i balustrad w sieniach a także szaf w ścianach. Szczególnie piękne były często występujące zespolone drzwi wejściowe do izby z szafą lub oknem tzw. czarnej kuchni jak np.: w Trutnowach. Ściany zdobione były tzw. delftami, czyli płytkami ceramicznymi pochodzenia holenderskiego z ręcznie malowanymi niebieską farbą niepowtarzalnymi wzorami.
>>>więcej o domach podcieniowych na stronie Żuławy.info
Domy podcieniowe, to nie domy mennonickie!
- Często spotyka się błędne określenie domów podcieniowych mianem domów mennonickich - podkreśla historyk, miłośnik żuławskiego krajobrazu - Paweł Buczkowski. Faktem jest, że właścicielami niektórych domów podcieniowych były osoby o holendersko brzmiących nazwiskach, jednak nie oznacza to, że byli to mennonici. Nawet domu we wsi Klecie, co do którego jest pewność, że od pokoleń należał do przedstawicieli tej grupy wyznaniowej, nie można nazywać mennonickim. Mennonici owszem mieszkali w domach podcieniowych, może je nawet budowali, ale żeby określić je mianem dziedzictwa mennonitów musieliby wprowadzić ten typ zabudowania na te tereny. Tymczasem domy podcieniowe istniały tu jeszcze przed ich przybyciem i charakterystyczny podcień został przez nich z czasem przejęty.
Wycieczka rowerowa wśród domów podcieniowych Żuław Gdańskich:
Naszym celem były wszystkie domy podcieniowe jakie istnieją na Żuławach Gdańskich, zarówno te pięknie odrestaurowane, jak i obiekty w opłakanym stanie. Ciekawostką naszej rowerowej przejażdżki był także przykład współczesnego domu podcieniowego. Aby zobaczyć je wszystkie, trasa zatoczyła pętlę, rozpoczynając się i kończąc w Gdańsku. Oprócz domów podcieniowych zapoznaliśmy się także z innymi obiektami o konstrukcji ryglowej, w szczególności z kościołami. Poniżej przedstawiamy chronologicznie obiekty, które znalazły się na naszej trasie, a także jeden, który zobaczyliśmy podczas zupełnie innej wycieczki, we wsi Kiezmark. Wszystkie z domów podcieniowych i innych budynków w stylu szachulcowym przedstawiliśmy na dołączonej do artykułu mapie.
1. Koszwały:
W centrum wsi, na małym wzniesieniu określanym nazwą terp stoi zbudowany w 1792 roku żuławski dom podcieniowy. Wspiera się na siedmiu słupach połączonych arkadami dźwigającymi piętro. Główne drzwi wejściowe są późnobarokowe. Parter zaś jest ceglany, otynkowany, szczyt konstrukcji szkieletowy. Obiekt jest zamieszkały.
2. Miłocin:
Tutejszy dom podcieniowy został wzniesiony w 1731 r. Podcień jest tu wsparty na ośmiu słupach podpierających piętro z ozdobną elewacją o konstrukcji szkieletowej. Wypełniono ją drobną cegiełką tzw. holenderką. W latach 1981-82 podczas całościowego remontu obiekt przystosowano do funkcji domu mieszkalnego wielorodzinnego. Obecnie dom przechodzi metamorfozę i w najbliższej przyszłości ma w nim powstać centrum kultury. Już dziś zajrzeć można do środka i zobaczyć pięknie odrestaurowaną sień oraz poddasze.
Nieopodal domu znajdują się ruiny dawnego cmentarza, z ciekawymi płytami nagrobnymi.
3. Trutnowy:
We wsi znajduje się dom podcieniowy z 1720 r. wsparty na 8 słupach z dekoracyjnymi mieczami, tworzącymi rodzaj arkad. Jak żartobliwie mówią sami właściciele, dom jest w stałym remoncie. Dopieszczając każdy szczegół zarówno z zewnątrz, jak i w środku obiektu chcą przywrócić mu jego dawny blask.
-Razem z mężem Danielem, artystą plastykiem, szukaliśmy pomysłu na życie. W latach 80-tych panowała moda na sprzedaż zabytków osobom prywatnym, aby ocalić je przed zagładą. Przeprowadziliśmy generalny remont, zachowując oryginalny układ wnętrz z wielką sienią i piętrową galerią. W domu mieszka się bardzo dobrze, jednak wymaga on ogromnych nakładów pracy i finansów - mówi Elżbieta Skirmuntt-Kufel, współwłaścicielka podcienia, która jest także prezesem Stowarzyszenia "Żuławy Gdańskie", działającego w tym żuławskim zabytku.
Małżeństwo chętnie udostępnia turystom dom do zwiedzania. Często zdarzało się, że co odważniejsi sami pukali do drzwi, pytając, czy mogą obejrzeć oryginalne wnętrza. Państwo Kufel doszli więc do wniosku, że takim dobrem należy się dzielić. Na piętrze, w jednym z pomieszczeń zobaczymy makietę XVIII-wiecznej wsi, a także projektowanego skansenu miniatur żuławskiego budownictwa. Stowarzyszenie udziela informacji turystycznych i prowadzi działalność wydawniczą. Dzięki niemu dowiemy się, jakie jeszcze atrakcje czekają na nas na Żuławach.
-Zorientowaliśmy się też, że ludziom brak wiedzy na temat historii terenów, na których mieszkają. Tak powstało Stowarzyszenie Żuławy Gdańskie. Często musimy tłumaczyć, że nie jest to dom mennonicki. Zbudował go holenderski architekt - Georg Basener, ale warto podkreślić, że obiekt powstał jeszcze przed rozbiorami, należy więc do polskiego dziedzictwa kulturowego. Od początku zaborów do końca II wojny światowej był w posiadaniu rodzin niemieckich - tłumaczy właściciel.
5
4. Osice:
Na dobry początek wieś wita nas XV-wiecznym kościołem p.w. św. Antoniego z Padwy, pierwotnie szkieletowym, przebudowanym na murowany ze strzelistą, szkieletową wieżą dobudowaną podczas gruntownego remontu w 1767 roku. Wieżę i wschodni szczyt zdobią chorągiewki z datą przebudowy bryły kościoła i budowy wieży.
Kawałek dalej, po przeciwnej stronie kościoła znajduje się bardzo zaniedbany dom podcieniowy o zabudowanym podcieniu. Pochodzi on z 1844 roku. Inne domy tego typu w Osicach niestety stoją w takich ruinach, że szkoda na nie czasu, jednak to jeszcze nie wszystko!
Nieco na uboczu wsi Osice, w 2010 roku wybudowano zupełnie nowy dom podcieniowy. To wspaniały przykład współczesnej architektury wzorowanej z przeszłości. Dom posiada konstrukcję ryglową, wypełnioną czerwoną cegłą, z murowaną i otynkowaną częścią parterową. Głęboką wystawkę wspiera sześć kolumn oraz dwie ryglowe ścianki boczne. Dodatkowym walorem estetycznym domu jest fantazyjny układ rygli. Szczyt wystawki wieńczy naszczytnik z datą budowy. Na jednej z belek szczytu wystawki widnieje sentencja: "Haec Domus Odit Tristitias Amat Pacem Comendat Rura Et Opat Probos" co oznacza: "Ten dom nienawidzi smutku, kocha pokój, zaleca życie sielskie i życzy sobie gościć ludzi poczciwych".
5. Steblewo:
Większość tutejszych zabytków to ruiny, podobnie jest też z dwoma, znajdującymi się naprzeciw siebie domami podcieniowymi pochodzącymi z drugiej połowy XVIII w. Ich podcienie składają się z ośmiu słupów - cztery od frontu i po dwa boczne, dźwigających piętro konstrukcji szkieletowej. Dachy jest mansardowy, a drzwi wejściowe późnobarokowe. W domu po prawej stronie drogi wyróżniają się jednak ozdobne kolumny wsparte na ceglanych cokołach.
6. Koźliny:
Choć nie znajdziemy tu żadnego domu podcieniowego, warto rzucić okiem na XVIII w. trzykondygnacyjny, szachulcowy spichlerz, który znajduje się przy domu nr 45. Niestety podczas naszej wizyty, nie było właścicieli i nie udało nam się zobaczyć go w wewnątrz.
Kawałek dalej, przy tej samej ulicy wznosi się murowany XVII w. kościół z ryglową wieżą. Warto wejść do środka i zobaczyć jego piękne wyposażenie z XVII i XVIII wieku, jak np. jednokondygnacyjny ołtarz główny, ambona trzymana na głowie przez Mojżesza, prospekt organowy, świeczniki. Na drewnianym podniebiu chóru znajduje się malowidło przedstawiające anioła dmącego w trąbę. Przy kościele znajdują się uporządkowane, starsze nagrobki, w tym żeliwny krzyż i XVII-wieczny fragment płyty nagrobnej.
7. Krzywe Koło:
We wsi o zabawnej nazwie, znajduje się jeden z najmłodszych domów podcieniowych. Wybudowany na początku XIX wieku, przeszedł gruntowny remont w latach 1978-79. Budynek jest murowany, otynkowany, z ryglowym podcieniem, który jest wsparty na czterech słupach. Piętro domu jest konstrukcji szkieletowej. Obecnym gospodarzem obiektu jest Caritas Archidiecezji Gdańskiej. W 2013 roku władze gminy wraz z dyrekcją ośrodka postanowiły powiększyć powierzchnię na potrzeby podopiecznych, na co zgodę wyraził wojewódzki konserwator zabytków.
8. Wróblewo:
Malowniczo położony nad brzegiem Motławy, w otoczeniu starych dębów stoi XVI wieczny kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Świątynia została pokryta wysokim, dwuspadowym dachem. Na zachodniej ścianie znajdują się witraże oprawione w drewniane rygle, a na przedłużeniu elewacji umieszczono kwadratową wieżę, o konstrukcji szkieletowej, takiej samej jak cała budowla. Od strony południowej dobudowano niewielką kruchę. Z tej strony znajduje się także 5 nieregularnie rozstawionych okien różnej wielkości.
9. Lędowo:
Tu z kolei znajduje się obity deskami budynek na kamiennej podmurówce, zbudowany na przełomie XVIII i XIX wieku. Do 1945 oraz od lat 50. do 70. XX wieku pełnił on funkcje szkoły. Następnie część budynku zaadaptowano na mieszkania komunalne, a część na świetlicę wiejską. Zachowała się oryginalna stolarka okienna. Część zewnętrznych, drewnianych elementów konstrukcyjnych budynku zostało precyzyjnie odtworzonych. Położony nad Motławą obiekt, nazywany jest przez władze gminy Modrzewiowym Dworem.
10. Gdańsk Lipce:
Znajdujący się przy Trakcie Św. Wojciecha dom należy do najwcześniejszego, tzw. pierwszego typu żuławskiego domu podcieniowego - z podcieniem przy krótszym boku. Obiekt jest najstarszym zachowanym tego rodzaju budynkiem w regionie; wybudowano go w 1600 r. W Lwim Dworze, o którym mowa, znajdowała się niegdyś duża przydrożna karczma, która gościła przybyszy udających się z Gdańska w stronę Krakowa i innych miast ówczesnej Rzeczypospolitej. Do dzisiejszego dnia w niezmienionym kształcie zachowały się elementy drewnianej więźby dachowej i ówczesne rozwiązania ciesielskie. Pierwotny szkielet konstrukcji (wypełniony wikliną i gliną) został podczas robót remontowych w latach 60. XX wieku zastąpiony cegłami. Dwukondygnacyjny dom wyposażony jest w dziewięciosłupowy podcień. Dach ma dwuspadowy, kryty dachówką holenderką. Obecnie obiekt jest po generalnym remoncie, przeznaczony i przygotowany do pełnienia celów hotelowo-konferencyjnych... czyli jednym słowem czeka na nowego właściciela.
11. Gdańsk Orunia:
Ostatnim podcieniem na naszej trasie jest oruńska kuźnia z maleńką, wspartą na trzech słupach wystawką. To najmniejszy zachowany obiekt podcieniowy na Żuławach. Wystawka ma konstrukcję szachulcową, najprawdopodobniej wypełnioną cegłą i otynkowaną. W 2012 roku kuźnia przeszła kapitalny remont, i obecnie znajduje się tu kameralna kawiarnia.
Poza naszą trasą:
Wracając do obiektów sakralnych w stylu szachulcowym, najbardziej trafnym przykładem jest tu barokowy kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Kiezmarku. Tu nie tylko wieża jest szachulcowa, a cała bryła kościoła. Został on zbudowany prawdopodobnie w 1727 roku przy wykorzystaniu fragmentu średniowiecznej budowli. Po obu stronach przejścia z kruchty do części podwieżowej, umieszczone są kamienne herby Gdańska, które stanowiły oznaczenie danej parafii jako administrowanej przez miasto. Bogate wyposażenie kościoła z XVII-XIX wieku zachowało się w całości. We wnętrzu można podziwiać emporę muzyczną z późnobarokowym prospektem organowym, ołtarz główny, ambonę i chrzcielnicę, które pochodzą z II połowie XVII wieku. Duże okna kościoła wypełniają piękne witraże. W posadzce znajduje się 7 płyt nagrobnych z napisami z XVI i XVII wieku, a na wieży umieszczone są metalowe tarcze zegara mechanicznego z XIX wieku oraz dwa zegary słoneczne. W 1945 roku kościół został poświęcony jako świątynia katolicka, do tego czasu, od momentu reformacji, był to zbór luterański. W obrębie terenu kościoła znajdują się groby, pośród których można dostrzec starsze nagrobki, np. postument Olgi Wilhelm ze wsi Schemberblock (dzisiejszy Błotnik).
22
GALERIA ZDJĘĆ; fot. Krzysztof Kochanowicz
Podsumowanie:
Pomimo nie najlepszej pogody przejażdżka rowerowa w poszukiwaniu domów podcieniowych i obiektów szachulcowych po Żuławach Gdańskich była bardzo udana. Zobaczyliśmy naprawdę sporo ciekawych budynków mieszkalnych, gospodarczych oraz kościołów. Szkoda, że zamiast rowerowego Szlaku Mennonitów nie powstał właśnie rowerowy Szlak Domów Podcieniowych, bądź jakiś inny ściśle związany z Żuławami. Rowerowy Szlak Mennonicki, który został utworzony na tym obszarze niestety nie ma nic wspólnego z zabytkami, które się na nim znajdują, a tym bardziej z samymi Mennonitami.
Parametry trasy:
-Początek i koniec wycieczki: parking spod Urzędu Marszałkowskiego w Gdańsku
-Czas jazdy wraz z przerwami na zwiedzanie: 7 godzin
-Dystans: 78 km
-Nawierzchnia: w dużej mierze drogi asfaltowe / miejscami płyty betonowe
-Początek i koniec wycieczki: parking spod Urzędu Marszałkowskiego w Gdańsku
-Czas jazdy wraz z przerwami na zwiedzanie: 7 godzin
-Dystans: 78 km
-Nawierzchnia: w dużej mierze drogi asfaltowe / miejscami płyty betonowe
>>>Mapa trasy i ślad GPS
Dziękujemy wszystkim za udział w naszych wypadach i zapraszamy na kolejne!
Info:
Dołącz do ludzi pozytywnie zakręconych
Co chwilę mamy nowe pomysły, które realizujemy w wolnym czasie: czy to po pracy, czy w wolny weekend, dlatego też nie sposób się z nami nudzić. Jesteśmy aktywni przez cały rok kalendarzowy, niezależnie od pogody. Jeździmy na rowerach, wędrujemy, pływamy na kajakach i wiele innych. Jeśli więc masz ochotę bawić się razem z nami, nie zastanawiaj się dłużej. Dołącz do nas!
O naszych inicjatywach, wypadach i wycieczkach dowiesz się regularnie odwiedzając naszą stronę internetową. Możesz też napisać maila z prośbą o przyłączenie się do listy sympatyków GR3miasto. Wtedy zawsze będziesz na bieżąco ze wszelkimi newsami.
>>> Grupa Rowerowa 3miasto
mail: gr3miasto@gmail.com
Co chwilę mamy nowe pomysły, które realizujemy w wolnym czasie: czy to po pracy, czy w wolny weekend, dlatego też nie sposób się z nami nudzić. Jesteśmy aktywni przez cały rok kalendarzowy, niezależnie od pogody. Jeździmy na rowerach, wędrujemy, pływamy na kajakach i wiele innych. Jeśli więc masz ochotę bawić się razem z nami, nie zastanawiaj się dłużej. Dołącz do nas!
O naszych inicjatywach, wypadach i wycieczkach dowiesz się regularnie odwiedzając naszą stronę internetową. Możesz też napisać maila z prośbą o przyłączenie się do listy sympatyków GR3miasto. Wtedy zawsze będziesz na bieżąco ze wszelkimi newsami.
>>> Grupa Rowerowa 3miasto
mail: gr3miasto@gmail.com
Parametry trasy
- Region Trójmiasto i okolice
- Długość trasy 78 km
- Poziom trudności łatwy
Znajdź trasę rowerową
Miejsca
Wydarzenia
Zobacz także
Szlak Motławski rowerowy i pieszy
31 lipca 2017
(55 opinii)
Rowerowy Szlak Kłodawski
7 lutego 2017
(26 opinii)
Opinie (48) 1 zablokowana
-
2017-11-24 15:15
Świetna publikacja!! Gratuluję organizatorom wycieczki tego pomysłu!
To się nazywa dobra robota. Małe ojczyzny i duma z własnego regionu. Polak potrafi (nie tylko narzekać).
- 10 0
-
2017-11-24 19:26
Ja wolę drugą stronę Wisły z Żuławkami i Drewnica. Marynowy też są fajne. (3)
- 3 2
-
2017-11-24 19:27
Potwierdzam. W Żuławkach jest dom jak z bajki! (2)
- 5 2
-
2017-11-24 19:28
Ten z saniami? (1)
- 5 1
-
2017-11-24 20:17
Nie ten z figurkami powstałymi z opon ;)
- 2 2
-
2017-11-24 22:23
Pytanko (1)
Jaką kamerką kręcone ? Chińczyk ?
- 0 4
-
2017-11-26 19:25
malezja
- 0 2
-
2017-11-25 09:30
W W Różynach jest też dom podcieniowy
- 1 2
-
2017-11-25 22:07
Można prosić o jakiś namiar na muzykę z filmu? (1)
- 0 1
-
2017-11-27 10:38
Autor: Sylvain Lux, tytuł: Delicate Morning
- 0 0
-
2017-11-26 19:28
burzujskie domy
nie to co dzisiaj
- 0 3
-
2020-01-30 21:02
Konserwacja domów zabytkowych
Apeluję o ratowanie zabytkowej architektury Żuław i całego regionu. To obiekty wyjątkowe, charakterystyczne, cieszące oko, które powinny być konserwowane i adoptowane przy zachowaniu stylu i oryginalności. Mamy w Polsce niestety wiele do nadrobienia w tej zaniedbywanej gałęzi. Ponad podziałami, z wykorzystaniem dotacji na zabytki powinny być domy podcieniowe i inna architektura wiejska ratowana! Rexinów - Nowa Kościelnica, Osice, Koszwały, Lipce, Pułkowo. Powinno sie zachęcać do adaptacji.
- 0 0
2
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.
Porady rowerowe
Sprytne i tanie sposoby dbania o rower
6 marca 2024
(85 opinii)
2 tys. zł mandatu za jazdę w słuchawkach?
5 września 2023
(230 opinii)
Szlaki rowerowe
Znajdź trasę rowerową
FilmyTurystyka rowerowa
Bieszczady Północy na rowerze
20 marca 2024
(54 opinie)
Pytają rowerzystów. Potem inwestycje
2 marca 2024
(75 opinii)
Pojezierze Kaszubskie jesienią na rowerze
16 listopada 2023
(39 opinii)
Górne tarasy leśne na rowerze
11 września 2023
(44 opinie)