• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Kościoły gotyckie na Żuławach Gdańskich

Krzysztof Kochanowicz
2 czerwca 2018 (artykuł sprzed 5 lat) 

Żuławy przemierzaliśmy wielokrotnie, dlatego też znajdujące się tu zabytki architektury od domów podcieniowych, po budowle sakralne nie są nam obce. Tym razem jednak ruszyliśmy tropem "kościołów gotyckich". Żeby zrealizować jednak ten temat i dogłębnie przyjrzeć się większości, podzieliliśmy nasz projekt na trzy trasy wiodące przez trzy różne części Żuław: Żuławy Gdańskie, Malborskie i Elbląskie. Dziś opowiemy Wam o trasie po tych pierwszych.





Na Żuławach zachowało się do dzisiaj ponad 30 ceglanych kościołów gotyckich, będących prawdziwymi perłami żuławskiego budownictwa sakralnego. Budowle te, wznoszone zwykle na terpach lub naturalnych wzniesieniach mają różnorodne formy. Są wśród nich duże, bogate trójnawowe świątynie, kościoły jednonawowe, a także rzadsze dwunawowe. Wyróżnia je bogactwo form wschodnich szczytów, portale uskokowe oraz charakterystyczne dla tego regionu drewniane górne partie wież.

Drewniane izbice oraz szczyty wież nie były eletem docelowym kościołów gotyckich. Najprawdopodobniejszą przyczyną niedokańczania wież w cegle lub kamieniu był po prostu brak funduszy. Budowa kościoła na średniowiecznych Żuławach była operacją skomplikowaną, czaso- i pracochłonną i przede wszystkim drogą. Większość materiałów budowlanych czyli cegły, wapień oraz drewno, trzeba było sprowadzać spoza delty Wisły. Piasek do zaprawy pozyskiwano z Wisły i Nogatu o czym świadczyć może obecność muszli w spoinach między cegłami. Jedynym materiałem, jakiego było na Żuławach pod dostatkiem, była faszyna, czyli powiązane ze sobą cienkie gałęzie wiklinowe lub innych drzew czy krzewów, którą wykorzystywano do budowania podestów na rusztowaniach. Mimo, że wieże w znanym nam dzisiaj kształcie są po prostu prowizorką, która przetrwała kilka wieków, są one charakterystycznym i niewątpliwie pięknym elementem krajobrazu żuławskiego.
W wyniku katastrofalnych powodzi, wojen, licznych przebudów oraz dewastacji i kradzieży żaden ze średniowiecznych kościołów nie przetrwał do dziś w niezmienionym kształcie. Mimo to w wielu z nich zachowało się dawne gotyckie wyposażenie - kamienne chrzcielnice, kute kraty tabernakuli ściennych, płyty nagrobne, a nawet monstrancje, kielichy oraz drewniane figury świętych i fragmenty fresków ściennych.

Ciekawostką kościołów Żuław Gdańskich jest fakt występowania na kilku z nich np. w Krzywym Kole, Koźlinach, Trutnowach lub Kiezmarku herbu Gdańska. W celu wyjaśnienia tej zagadki należy cofnąć się do drugiej połowy XVII wieku kiedy Gdańsk był administratorem żuławskich parafii, sprawował opiekę nad świątyniami i miał prawo obsadzania proboszczy. Stąd też oznaczenie kościołów jako "podległych" Gdańskowi.
Nasza trasa nie została wyczerpana w 100%, na Żuławach Gdańskich jest jeszcze kilka innych ciekawych kościołów gotyckich, których nie zobaczyliśmy, np. w takich miejscowościach jak.: Kiezmark, Leszkowy, czy Wróblewo.

Powyższe informacje pochodzą ze strony pana Pawła Buczkowskiego

Żuławy są piękne, tylko trzeba umieć cieszyć się tym co nas otacza Żuławy są piękne, tylko trzeba umieć cieszyć się tym co nas otacza

Trasa i możliwości jej pokonania:

Podróżując po Żułwach, trzeba wiedzieć, że w okresach wilgotnych pokonywanie niektórych szlaków, szczególnie tych, które wiodą drogami gruntowymi jest bardzo trudne, a miejscami nawet nierealne, o czym kilkakrotnie przekonaliśmy się pokonując żuławskie łąki na skróty. O każdej jednak porze roku swobodnie poruszać się można lokalnymi drogami, na których ruch w weekendy naprawdę jest znikomy.

Odwiedzone przez nas kościoły lub ich ruiny i kikla słów o nich:



Cedry Wielkie:
Kościół pw. Świętych Aniołów Stróżów w Cedrach Wielkich wybudowano w połowie XIV w. W kolejnym wieku dobudowano do niego dwie nawy boczne i wieżę. Spalony w 1946 r. został ponownie odbudowany w latach 80-tych i poświęcony w 1987 r. Wyposażenie świątyni jest współczesne.

Steblewo:
Inna wyjątkowa świątynia gotycka znajduje się w Steblewie. Są to właściwie ruiny kościoła zbudowanego w XIV wieku. Budowla od razu zwraca uwagę dużą wieżą. Wieża ta, mogąca z uwagi na swą masywność pełnić funkcje obronne, była jedną z niewielu dokończonych ceglanych wież na Żuławach. Świadczyć to może o randze tego ośrodka w okresie panowania krzyżackiego, być może porównywalnej z Grabinami gdzie od XIV wieku istniał dwór obronny. Być może, zanim w miejscu drewnianego dworu w Grabinach Krzyżacy wybudowali murowaną warownię, zarządzali terenem Żuław Steblewskich właśnie ze Steblewa. Są to jednak jedynie przypuszczenia, nie mające potwierdzenia w dokumentach.

Koźliny:
Kościół w części wschodniej gotycki, zbudowany około poł. XIV wieku, przekształcony na przełomie XV i XVI wieku, z dobudowaną nawą i wieżą frontową, nadbudowaną w konstrukcji szachulcowej, wzniesioną w latach 1684-1686. Nad wejściem głównym znajduje się zabytkowy herb Gdańska z 1686 roku. Zachowało się bogate i cenne wyposażenie wnętrza, między innymi: wykonana z czarnego dębu ambona pochodząca z 1694 roku.

Krzywe Koło:
Tutejszy kościół został wzniesiony w XIV wieku i gruntownie przbudowany w latach 1685-1686. Świątynia ceglana, jednonawowa, z dobudowaną w 1747 roku drewnianą wieżą, krytą łupkiem i zakończoną strzelistym hełmem oraz pochodzącą z XIX wieku kaplicą południową. Nad wejściem do kruchty widnieje herb Gdańska na tarczy otoczonej wieńcem z liści. Kościół posiada bogate, barokowe wyposażenie wnętrza: ołtarz, ambona oraz organy. Uwagę zwracają niezwykłe ławy z klęcznikami i zapleckami zwane stallami, w których w czasie nabożeństw, zasiadali bogaci osadnicy z Holandii, tak zwani sąsiedzi. Na zapleckach ław znajdują się obrazy przedstawiające 12 apostołów i Jezusa. Na każdym obrazie, nad głową postaci świętego, widnieje wymalowany złotą farbą gmerk, czyli znak własnościowy gospodarstwa, a powyżej data i nazwisko fundatora. Takie same gmerki znajdują się na ozdobnych odrzwiach do trzynastu ławek dla kobiet po przeciwnej stronie nawy, nad którymi wymalowano portrety biblijnych niewiast.

Suchy Dąb:
Kolejnym ciekawym kościołem nad rz. Motławą jest kościół Św. Anny i św. Joachima w Suchym Dębie. Ta gotycka świątynia została zbudowana przez Krzyżaków w drugiej połowie XIV w. i służyła katolikom do po łowy XVI w. Około 1560 r. kościół został przejęty przez protestantów i pozostał w ich rękach do 1945 r. W roku 1732 dobudowano wieżę z pruskiego muru, jednak wiosną 1945 r. kościół został doszczętnie zniszczony przez wojska radzieckie. Zachował się jedynie budynek sąsiadującej z kościołem pastorówki, w której w kolejnych latach została urządzona i uroczyście poświęcona kaplica św. Anny, jako filia parafii św. Jana Chrzciciela w Giemlicach. Po odbudowaniu kościoła bp sufragan Kazimierz Kluz dokonał poświęcenia 11 marca 1978 roku.

Osice:
Tutejszy kościół został zbudowany w końcu XIV wieku, przebudowany ok. 1500 roku. Swoją dzisiejszą postać otrzymał podczas rozbudowy w 1767 roku. Posiada barokową wieżę konstrukcji szkieletowej, zakończoną strzelistym hełmem. W murach obwodowych nawy i części prezbiterialnej zachowały się znaczne pozostałości pierwotnej budowli gotyckiej. Zwłaszcza ściana wschodnia, zwieńczona bogato rozczłonkowanym szczytem. Wnętrze nakryte zostało drewnianym stropem. Zachowało się bogate wyposażenie. Do najcenniejszych należy ołtarz główny, o zapóźnionych formach manieryzmu pochodzący z 1655 roku. Wyróżniający się snycerką ornamentów i kolumn oplecionych winną latoroślą. Drewniane, płakorzeźbione drzwiczki ściennego tabernakulum z drugiej poł. XVwieku. Ponadto na uwagę zasługują ambona z XVII wieku i ośmioboczna chrzcielnica, wsparta figurą Mojżesza z końca XVII wieku.

Trutnowy:
Znajdujący się we wsi kościół pochodzi z XIV w i praktycznie oprócz szkieletowej wstawki zachował swój oryginalny wizerunek. Nad wejściem do prezbiterium od strony ulicy umieszczono kamienny kartusz z herebem Gdańska i datą 1687. Na zabytkowe wyposażenie kościoła składają się: ołtarz główny z 1675 roku, ambona z pierwszej poł. XVII i XVIII wieku, chrzcielnica z drugiej poł. XVIII, stalle, konfesjonał, chór muzyczny z herbem Gdańska (XVII w.), granitowa kropielnica oraz prezbiterium o sklepieniu gwiaździstym, na którym widnieją duże malowidła współczesne, powojenne, o treści religijnej. Na terenie przykościelnym znajduje się zabytkowa plebania z XVIII w. i pozostałości cmentarza ewangelickiego z XVI w.

Wocławy:
Ciekawy obiekt sakralny z tego okresu znajduje się w Wocławach. Pierwotnie była to świątynia trójnawowa. Jednak w efekcie zniszczeń po budowli pozostały jedynie ruiny jednej z naw i jako taki kościół funkcjonuje w krajobrazie i w świadomości ludzi odwiedzającyh to miejsce. Ruiny kościoła podobnie jak te w Steblewie posiadała masywną ceglaną wieżę, której szczątki też można jeszcze zauważyć.

Wiślina:
Wprawdzie nie ma tu żadnego kościoła gotyckiego, ale przy dawnym cmentarzu menoninickim wznosi się bardzo ciekawa drewniana dzwonnica. Wybudowana została w 1792 roku przez niejakiego Jakuba Jentzena, a jej fundatorem był sołtys Dziewięciu Włók, niewielkiej osady, którą mijaliśmy po drodze. Wieża jest drewnianą konstrukcją oszalowaną deskami. Dwie pary dwuskrzydłowych wrót są półkolistego kształtu. Czterospadowy dach zwieńczony iglicą z chorągiewką.

  • Kościoły gotyckie i ich ruiny na Żuławach Gdańskich
  • Kościoły gotyckie i ich ruiny na Żuławach Gdańskich
  • Kościoły gotyckie i ich ruiny na Żuławach Gdańskich
  • Kościoły gotyckie i ich ruiny na Żuławach Gdańskich
  • Kościoły gotyckie i ich ruiny na Żuławach Gdańskich
  • Kościoły gotyckie i ich ruiny na Żuławach Gdańskich
  • Kościoły gotyckie i ich ruiny na Żuławach Gdańskich
  • Kościoły gotyckie i ich ruiny na Żuławach Gdańskich
  • Kościoły gotyckie i ich ruiny na Żuławach Gdańskich
  • Kościoły gotyckie i ich ruiny na Żuławach Gdańskich
  • Kościoły gotyckie i ich ruiny na Żuławach Gdańskich
  • Kościoły gotyckie i ich ruiny na Żuławach Gdańskich
  • Kościoły gotyckie i ich ruiny na Żuławach Gdańskich
  • Kościoły gotyckie i ich ruiny na Żuławach Gdańskich
  • Kościoły gotyckie i ich ruiny na Żuławach Gdańskich
  • Kościoły gotyckie i ich ruiny na Żuławach Gdańskich


GALERIA ZDJĘĆ; fot. Krzysztof Kochanowicz

Parametry trasy:

Kliknij na mapę i prześledź naszą trasę / ściągnij ślad GPS Kliknij na mapę i prześledź naszą trasę / ściągnij ślad GPS

- Początek i koniec wycieczki: parking spod Urzędu Marszałkowskiego w Gdańsku
- Czas jazdy wraz z przerwami na zwiedzanie: 7,5 godziny
- Dystans: 80 km
- Nawierzchnia: w dużej mierze drogi asfaltowe / miejscami płyty betonowe / bruk

Mapa trasy i ślad GPS



Dziękujemy wszystkim za udział w naszych wypadach i zapraszamy na kolejne!

Info:

Dołącz do ludzi pozytywnie zakręconych
Co chwilę mamy nowe pomysły, które realizujemy w wolnym czasie: czy to po pracy, czy w wolny weekend, dlatego też nie sposób się z nami nudzić. Jesteśmy aktywni przez cały rok kalendarzowy, niezależnie od pogody. Jeździmy na rowerach, wędrujemy, pływamy na kajakach i wiele innych. Jeśli więc masz ochotę bawić się razem z nami, nie zastanawiaj się dłużej. Dołącz do nas!

O naszych inicjatywach, wypadach i wycieczkach dowiesz się regularnie odwiedzając naszą stronę internetową. Możesz też napisać maila z prośbą o przyłączenie się do listy sympatyków GR3miasto. Wtedy zawsze będziesz na bieżąco ze wszelkimi newsami.

>>> Grupa Rowerowa 3miasto
mail: gr3miasto.info@gmail.com

Parametry trasy

  • Region woj. pomorskie
  • Długość trasy 80 km
  • Poziom trudności łatwy

Znajdź trasę rowerową

Wydarzenia

Opinie (20) 1 zablokowana

  • Żuławy wymiatają jeśli chodzi o rowerowanie. Każdy sobie da radę, super krajobrazy, świetne zabytki. Zupełnie inny świat.

    • 28 2

  • spoko, Krzysztof, razem z Koprowskim robicie najlepszą robotę na Trójmieście

    jeszcze Borowski kiedyś się przykładał

    • 15 2

  • Gotyckie czyli te odbudowane po wojnie potym co odbudowano po Szwedach ...

    jednak inicjatywe popieram w 100%

    • 13 1

  • Super temat. Uwielbiam klimat starych, zabytkowych kościołów...!!!

    Zapach starego drewna, chłód kamiennych murów w upalne dni, aż się chce przysiąść i odpocząć! Byłem w Kolegiacie romańskiej w Łęczycy, znam XIII-wieczne kościoły na Ziemi Chełmińskiej i drewniane kościoły Beskidu Niskiego, ale wstyd przyznać na Żuławach nigdy niczego nie zwiedzałem - muszę to nadrobić.

    • 21 1

  • Uważajcie na siebie;) (1)

    Fajna trasa tylko trzeba uważać na miejscowych i tczewiakow dla których 110 na takich drogach to norma plus w okresie żniw mnóstwo Sprzętu rolniczego. Powodzenia rowerzyści!

    • 20 6

    • I tak bezpieczniej niż Wejherowo, Puck i okolice

      Tam do lokalsow dołączają turyści, szczególnie warszawscy miszczowie kierownicy. Żuławy są przy tamtych drogach, niemal puste i spokojne

      • 13 1

  • (5)

    Bardzo ładne zdjęcia, jakim modelem aparatu wykonane?

    • 9 4

    • (4)

      typowe pytanie gimbazy. "jakim aparatem robione?" "jaką kamerą kręcisz?"
      Sprzęt sam nie robi zdjęć!

      • 7 2

      • (3)

        gimbaza ma prawie 50 lat, dużo podróżuje w związku z pracą, gimbaza szuka aparatu, który z ręki, robi tak ładne zdjęcia.

        • 6 2

        • (2)

          Powtarzam. Zdjęcia same się nie robią. Jak ktoś potrafi to zrobił byle czym dobrą fotę. Bałwan nie zrobi dobrego zdjęcia sprzętem za 30tys.

          • 2 4

          • (1)

            Super, dziękuję za odpowiedź.
            Zdròwka życzę.

            • 3 0

            • Zdjęcia, robię zwykłym aparatem, który mogę szybko wyjąć z kieszeni...

              Na wycieczce rowerowej, pieszej bądź kajakowej, nie mam czasu na bawienie się i przykładanie do dobrych kadrów. Pstrykam tzw. zdjęcia reportażowe, które używam tylko do moich artykułów. Aparat który posiadam naszpikowany jest elektroniką w pancernej, wodoodpornej obudowie, to Olympus Stylus TG3.

              • 6 0

  • (2)

    Szkoda że nie odbudowali tych zniszczonych kościołów

    • 8 3

    • Przyjmijmy do Polski białych imigrantów z RPA. To potomkowie Holendrów farmerzy

      Których mordują czerni

      • 5 9

    • Bo po wojnie one "były złe" bo np ewangelickie. Woleli obok postawić nowy. A tamte niszczały.

      • 3 0

  • Opinia do filmu

    Zobacz film Kościoły Gotyckie Żuław Gdańskich

    Wczoraj mieliśmy małą petle po Żuławach. Widoki piekne -spokój, pogoda super, jumby troche dają w "kość" ;)

    • 1 2

  • Opinia do filmu

    Zobacz film Kościoły Gotyckie Żuław Gdańskich

    Żuławy (2)

    Te wszystkie kościoły to byłe kościoły luterańskie które przydały się sukienkowym K.K. Po prostu je sobie przywłaszczyli.

    • 2 0

    • Opinia do filmu

      Zobacz film Kościoły Gotyckie Żuław Gdańskich

      A jednak

      postawili je Krzyżacy - ci na pewno nie zdążyli być luteranami przed wojną 13-letnią, jako gdańskie stały się luterańskimi po zmianie religii panującej w Gdańsku i był to parę lat trwający proces. Luteranie z Wolnego Miasta, którzy przeżyli, nie chcieli coś na msze dojeżdżać po wojnie, daleko...

      • 0 0

    • Opinia do filmu

      Zobacz film Kościoły Gotyckie Żuław Gdańskich

      A ciagle mówią

      że wszystko zawsze ich było-grabieżcy

      • 0 0

  • szkoda ze nie ma podpisow pod zdjeciami ale o na filmie...

    nie wiadmo ktory kosciol gdzie,,,

    • 0 0

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Wydarzenia

MH Automatyka MTB Pomerania Maraton - Szemud

80 - 115 zł
zawody / wyścigi

MH Automatyka MTB Pomerania Maraton - Kwidzyn - Miłosna

80 - 115 zł
zawody / wyścigi

Rowerowy Potop AZS

659 zł
rajd / wędrówka

Znajdź trasę rowerową

Forum