Przez Iran rowerem. O "Pocztówkach z Iranu"

Łukasz Rudziński

12 grudnia 2018 (artykuł sprzed 5 lat)

Opinie (51)

Co można zrobić w kraju, który większości kojarzy się z terroryzmem? Na przykład wybrać się tam na rowerze, by przekonać się, jak bardzo pozory mylą i jak wygląda rzeczywistość, a później opisać to w książce. "Pocztówki z Iranu" Tomasza Larczyńskiego każdemu, kto miał okazję poznać niezwykły w swoich sprzecznościach Iran, wydadzą się książką dziwnie znajomą. Inni zaś dostaną do ręki pozycję usiłującą uchwycić fenomen tego kraju.

"Pocztówki z Iranu" Tomasza Larczyńskiego, Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2018. Cena 25-40 zł.

Łatwiej odpowiedzieć na pytanie czym ta książka nie jest, niż podjąć się jej charakterystyki. Nie jest to z pewnością przewodnik po Iranie, ponieważ autor, choć dość szczegółowo przybliża swoje trasy rowerowe przez Iran, pomija szereg niezwykle istotnych i praktycznych uwag. Jedną z brakujących danych jest wyjaśnienie skomplikowanego systemu nazewnictwa irańskiej waluty - oficjalną walutą Iranu są riale, ale ponieważ ich wartość przez inflację jest niewielka, Irańczycy ułatwiają sobie życie podając ceny w tumanach zwanych też tomanami (dziesięciokrotność riali), co całkowicie dezorientuje turystów. Nie jest to również poradnik jak zwiedzać Iran, ponieważ to kraj rowerzystom (budzących swoją obecnością wielką sensację) raczej nieprzyjazny i pozbawiony właściwie jakiejkolwiek infrastruktury rowerowej.

Kto zresztą poruszał się po Iranie, wie, że transport każdym środkiem komunikacji obarczony jest dużym ryzykiem. Coś takiego jak czerwone światło stanowi tam raczej urozmaicenie krajobrazu niż nakaz zatrzymania się, podobnie jak ograniczenia prędkości czy kierunkowskazy, nietraktowane przez kierowców poważnie. Tym większy i w pełni uzasadniony jest szacunek, z jakim autor książki spotykał się na trasie, również ze strony drogówki czy basidżów (ochotników Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej).

"Pocztówki z Iranu" składają się z trzech typów narracji: z tekstu właściwego, powstałego na potrzeby książki, z "Pocztówek", które autor pisał jako krótkie reportaże z podróży dla "Krytyki Politycznej", oraz z "Bajtów" (nazwa zapożyczona od perskich wersów wiersza - zwięzłych objaśnień zagadnień społeczno-kulturalnych i zarazem garści ciekawostek na temat tego kraju). Tekst główny to zapis podróży rowerem, opis miejsc odwiedzanych przez autora i próba zrozumienia zjawisk, z jakim się tam spotkał.

"Pocztówki" wprowadzają wielu lokalnych bohaterów - Irańczyków spotykanych na miejscu przez Tomasza Larczyńskiego, którzy podzielili się z nim spostrzeżeniami na temat swojego kraju lub posłużyli za przykład życia, sposobu myślenia o świecie i tamtejszych obyczajach. Z kolei dzięki "Bajtom" czytelnik ma szanse dowiedzieć się, że tak naprawdę to Irańczycy nie istnieją, przeczytać jak w tak konserwatywnym społeczeństwie rozwiązywana jest kwestia stroju rowerzysty, dlaczego na ulicach aż roi się od portretów bojowników, którzy zginęli męczeńską lub "męczeńską" śmiercią, jak wypiekany jest irański podpłomyk albo gdzie podziała się rzeka Zajande - symbol kryzysu irańskiego kryzysu wodnego.

Autor zaprasza czytelników w podróż po irańskich bezdrożach, wsiach i miasteczkach, które sam nazywa Iranem "B". Ten przeszło pięciokrotnie większy od Polski i liczący ponad 80 mln mieszkańców kraj, Larczyński odwiedził dwukrotnie - w 2013 i 2016 roku. Pierwszą z eskapad rozpoczął w Teheranie, udając się na rowerze na północ w stronę Morza Kaspijskiego, pasm Elbrusu (wraz z najwyższym szczytem Iranu Damawandem, funkcjonującym też pod nazwą Demawend) i wzdłuż azerskiego pogranicza, potem kierując się w głąb państwa. Pierwszą z wypraw autor "Pocztówek z Iranu" zakończył w Isfahanie w środkowym Iranie, podziwiając m.in. skorupę wyschniętego koryta rzeki Zajande. Od tego też miejsca (o tej porze roku, gdy Zajande faktycznie jest rzeką, czyli wiosną) prowadzi narrację drugiej z wypraw, podczas której przemierzał kraj (tym razem razem z kolegą) dalej na południe, jadąc przez pustynię od oazy do oazy, aż do Sziraz i nieodległego celu turystycznych wycieczek - Persepolis.

Książka okazuje się zbiorem przemyśleń i spostrzeżeń autora, który stara się zgłębić i zrozumieć niełatwą do pojęcia dla Europejczyka perspektywę osób z tamtego rejonu świata. Autor próbuje z bardzo dobrym, moim zdaniem, skutkiem uchwycić irańską mentalność, rozpiętą między rygorem praw szariatu i wytycznymi islamskiej kultury a postępem cywilizacyjnym. Nakreślone przez Larczyńskiego szerokie tło społeczno-polityczne pozwala zrozumieć specyfikę tego państwa religijnego, rządzonego faktycznie przez ajatollaha Alego Chameneia - aktualnego Najwyższego Przywódcę Islamskiej Republiki Iranu. Przybliża specyfikę społeczeństwa, które nie ma prawa korzystać z szerokopasmowego Internetu i serwisów typu Facebook czy YouTube, ale i tak każdy zainteresowany pobiera aplikacje umożliwiające omijanie państwowych blokad.

Udało się Larczyńskiemu dostrzec i opisać absurdy towarzyszące mieszkańcom Iranu na co dzień, jak gigantyczne korki generowane przez irańską drogówkę, która zamyka całkowicie drogę w jednym kierunku, by... rozładować korki w drugą stronę. Niekiedy wprawdzie ponosi go fantazja (jak wtedy, gdy sugeruje, że sensacja, jaką wzbudza obecność Europejczyków na rowerach i serdeczność Irańczyków gotowych ugościć ich u siebie, wyposażyć w wodę i jedzenie oraz obfotografować z każdej strony jak gwiazdy rocka to "podświadoma reminiscencja powoli sunących przez pustynię karawan, które przemierzały przed wiekami odnogi Jedwabnego Szlaku"). Prawda jest taka, że każdy kto zejdzie w tym kraju z typowo turystycznego szlaku lub znajdzie się w nim bez wycieczki zorganizowanej doświadczy tego samego.

Uznanie należy się autorowi za to, że nie pisał swojej książki pod z góry założoną tezę. Nie unikał również miejsc kultu - jak Meszhed czy Kom, gdzie do mauzoleów Proroka (Meszhed) i mauzoleum Fatimy al-Masumy (Kom) pielgrzymują miliony muzułmanów z całego szyickiego świata i gdzie wciąż jeszcze można spotkać pilnujących porządku i obyczajności strażników moralności. Z wyczuciem autor podchodzi do kwestii couchsurfingu - bardzo popularnego w Iranie sposobu nawiązywania kontaktu z obcokrajowcami, oficjalnie nielegalnego (nie odprowadza się z tego tytułu podatku), do którego stosunek władz jest negatywny (jeszcze kilka lat temu groziło za to więzienie). Gdy któryś z jego rozmówców nie życzył sobie, by opisywać go zbyt szczegółowo, autor skwapliwie respektuje te ustalenia, choć znając irański zapał i gorliwość, prawdopodobieństwo, że książka ta wpadnie w ręce irańskich organów ścigania, które dzięki temu chciałyby kogokolwiek namierzyć, jest równa zeru.

Czego w tej książce brakuje? Przede wszystkim informacji, których autor i zarazem bohater dwóch samodzielnych wypraw nie mógł za bardzo pozyskać, czyli tego, jak traktowana jest w tej kulturze kobieta. Dowiemy się wprawdzie, że hidżaby Irankom zdarza się nosić tylko na czubku głowy oraz że w górach prawa szariatu nie obowiązują i kobiety bez względu na pochodzenie poruszać się mogą bez hidżabu. Jednak już o tym, że kobiety są obywatelkami drugiej kategorii (powszechnym szacunkiem cieszą się mężczyźni, którym przysługują wszelkie przywileje, kobieta np. w autobusie miejskim może zająć miejsca tylko z tyłu pojazdu i w męskiej części nie ma prawa przebywać nawet jeśli ta jest niemal pusta) z książki Larczyńskiego się nie dowiemy.

"Pocztówki z Iranu" napisane są żywym, urozmaiconym o ciekawe dygresje językiem. Z uwagi na zderzenie z obcą kulturą dużo ciekawsza jest część pierwsza, czyli podróż z 2013 roku. Chociaż autor przyznaje, że trzy lata później, gdy wrócił do tego kraju, dostrzega dzięki zniesieniu sankcji i polityce prezydenta Hasana Rouhaniego przemiany, czasem skutkują one niezbyt pożądanymi z naszej perspektywy zmianami. Jedną z nich jest galopujący wzrost cen miejscowych atrakcji, które w krótkim czasie stały się kilka, kilkanaście razy droższe.

Czytelnik "Pocztówek z Iranu", który rozważa wyjazd do Iranu (do czego osobiście gorąco zachęcam) uzyska tutaj szereg wartościowych informacji, których nie znajdzie w przewodnikach turystycznych. Nie można jednak traktować tego zapisu podróży jako przewodnika, bo nie znajdzie się tu wielu przydatnych wiadomości, od cen produktów począwszy, na czasach przejazdów (rowerem, w przypadku autora) skończywszy. Ci, którzy w Iranie byli, sięgając po "Pocztówki z Iranu" otrzymają... zgodnie z tytułem szereg widokówek z kraju ajatollahów, co ważne - nie ubarwionych przez autora, tylko oddających tę pełną sprzeczności społeczność Iranu taką, jaka jest naprawdę.

Łukasz Rudzińskirecenzje@trojmiasto.pl

Opinie (51) 4 zablokowane

Sortowanie
- Od najnowszych
- Od najstarszych

Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2018-12-13 06:16

O bosze,cóż za wyczyn,wszystkie ścieżki rowerowe przekierować do Iranu.

5 lat
- 2 7
Twoja opinia

Zmień treść

O bosze,cóż za wyczyn,wszystkie ścieżki rowerowe przekierować do Iranu.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2018-12-12 19:17

Artykuł bardzo zachęca do przeczytania książki (4)

Rowerem po Iranie mogłabym pojeździć.

5 lat
- 13 7
Twoja opinia

Zmień treść

Rowerem po Iranie mogłabym pojeździć.
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2018-12-12 20:22
  
  Ciekawe za co dostałam nminusa? (2)
  
  5 lat
  - 3 4
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2018-12-12 23:17
    
    Za naiwność
    
    Ehh te baby
    5 lat
    
    7 2
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Regulamin dodawania opinii
  - Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
    2018-12-12 21:08
    
    To jest trojmiasto.pl, tu dostajesz minusy za cokolwiek.
    
    5 lat
    
    10 5
    
    Twoja opinia
    
    Zmień treść
    
    Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2018-12-12 22:21
  
  zachęcam do tej książki
  
  a dowiesz się, ze raczej nie... Jest w niej cały dłuzszy wywód na temat dlaczego facet może jeździć jak jeździ a kobitka nie...
  
  5 lat
  - 5 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  a dowiesz się, ze raczej nie... Jest w niej cały dłuzszy wywód na temat dlaczego facet może jeździć jak jeździ a kobitka nie...
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2018-12-12 23:11

Wydawnictwo Krytyki Politycznej?

Nie wróży dobrze.

kaszubski hacjendero
5 lat
- 16 9
Twoja opinia

Zmień treść

Nie wróży dobrze.
Regulamin dodawania opinii